Po upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów i rozbiorach Polski w 1795r. Państwo Polskie przestało istnieć. Terytorium kraju zostało podzielone między trzy potęgi: Austrię, Prusy i Rosję. Każde z tych państw wprowadziło na ziemiach polskich własny system prawny, w tym odrębne przepisy prawa karnego. Systemy te nie tylko różniły się między sobą, ale także często były wykorzystywane do walki z polskością. Służące głównie celą represyjnym oraz politycznym a nie sprawiedliwości.

➡️ W Imperium Rosyjskim panowało prawo okrutne i bezwzględne. Szczególnie po powstaniach listopadowym i styczniowym prawo karne stało się narzędziem represji wobec Polaków. Wyroki śmierci, zsyłki na Syberię czy konfiskaty majątku były powszechnie stosowane wobec osób oskarżonych o „działalność wywrotową”.
„Nie sądzą nas za przestępstwa, ale za to, że jesteśmy Polakami” – pisał jeden z zesłańców w liście z Syberii.
Rosyjskie prawo nie przewidywało niezawisłości sądów, a decyzje często zapadały na podstawie donosu lub woli carskiego urzędnika.

➡️ W zaborze pruskim obowiązywało prawo karne oparte na surowym i precyzyjnym kodeksie karno-procesowym. Mimo że system był bardziej uporządkowany niż rosyjski, również służył celom germanizacyjnym.
Polacy byli surowo karani za działalność patriotyczną, zakładanie tajnych kółek naukowych czy nawet za używanie języka polskiego w miejscach publicznych. Jednocześnie sądy niemieckie, choć sprawne, działały według zasady lojalności wobec państwa, a nie obywateli.
„Państwo pruskie traktuje prawo jako narzędzie dyscyplinowania poddanych, a nie ochrony ich wolności” – pisał Aleksander Brückner.

➡️ W zaborze austriackim (Galicji) sytuacja była nieco inna. Po 1867 roku Austro-Węgry przyznały Polakom większą autonomię, co miało również wpływ na funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości. Prawo karne było tu bardziej humanitarne, a sądy cieszyły się względną niezależnością.
Jednak i tu nie brakowało procesów politycznych, zwłaszcza przeciwko socjalistom czy członkom organizacji niepodległościowych.
„W Galicji przestępstwo polityczne nie znika – ono jedynie zmienia szaty i formy” – pisał Józef Piłsudski.
Prawo karne w czasach zaborów było przede wszystkim narzędziem polityki, a nie sprawiedliwości. Choć różniło się w zależności od zaborcy, wszędzie służyło do tłumienia polskiego ruchu narodowego, ograniczania wolności i wzmacniania władzy obcego państwa. To doświadczenie ukształtowało polską świadomość prawną i miało wpływ na późniejsze dążenia do stworzenia sprawiedliwego systemu prawnego w niepodległej Polsce.

Autorka tekstu: Justyna Pałka.

Jeśli uważasz, że to co robimy ma sens, to możesz wspierać codzienne działania Fundacja Twoje VETO na kilka sposobów – szczegóły w menu WSPARCIE.